In processen over ruimtelijke veranderingen kunnen mensen lijnrecht tegenover elkaar staan. “Zo kijk ik nu eenmaal naar de wereld”, hoor je dan. Kan luisteren zonder ‘bril’ of vaststaand oordeel meningsverschillen sneller overbruggen? En welke invloed heeft een wereldbeeld daarbij?
Wereldbeelden
Niemand kan zonder een wereldbeeld. “Ons wereldbeeld bepaalt wat we zinvol, rechtvaardig en goed vinden”, stelt Emanuel Rutten in het magazine Soφie (2020, 3 en 4). Mensen omarmen een bepaald wereldbeeld door alles wat ze doen, leren en meemaken in het leven. In het dagelijks leven kunnen wereldbeelden verhelderen, structureren en onze leefwereld betekenisvol maken, stelt hij. Hoe beïnvloedt een bepaald wereldbeeld de meningsvorming van mensen? Een praktijkvoorbeeld.
Op een inloopavond over een wegomlegging lagen een drietal varianten ter inzage. De inloopavond had als doel om te onderzoeken welke variant voor de particulier aanwonenden het meest aanvaardbaar zou zijn. De eerste variant liep langs een natuurgebied, voor de tweede was een nieuw viaduct nodig en de laatste variant ging uit van verbreding van het bestaande tracé. Tijdens de bijeenkomst gingen bewoners met elkaar in gesprek over de noodzaak en het waarom van de wegomlegging. Vooral de variant langs het natuurgebied kon op felle reacties rekenen. “Niet nog meer natuur naar de knoppen”, “planten en dieren moeten beschermd worden” en “beter zorgen voor de Schepping” kwamen als argumenten naar voren, terwijl voorstanders van deze variant de impact op de natuur juist nuanceerden. Het lukte niet elkaar te overtuigen van een voorkeursvariant.
Sluiting en overtuiging
Hoe kan de felheid in een debat als deze verklaard worden? En hoe kan een wereldbeeld een belemmering vormen om inzicht te krijgen in elkaars mening? Jody van Garderen deed in dit licht onderzoek naar de reacties op het boek En de aarde bracht voort, en specifiek de psychologische redenen om de evolutietheorie af te wijzen (Nederlands Dagblad, 5 september 2020). Van Garderen vond de verwerkingsfactor Need for Cognitive Closure als onderligger. Deze behoefte aan ‘sluiting’ is een verlangen naar een “samenhangend en afgerond wereldbeeld” en een definitief antwoord op een vraag, in tegenstelling tot onzekerheid, verwarring of dubbelzinnigheid. “Wanneer nieuwe informatie dat wereldbeeld lijkt te ondergraven, zorgt het voor een afweerreactie: men sluit zich af voor nieuwe informatie”, zo onderzocht Van Garderen. Toegepast op het voorbeeld van de wegomlegging: laat iemand die kwaliteit van leven voor mens, dier en natuur nastreeft zich overtuigen door onderzoeksrapporten die de negatieve effecten niet aantonen?
Leeg luisteren
Hoe kun je nu een vruchtbaar gesprek met elkaar hebben als opvattingen (zo) van elkaar verschillen? Het vergt moed om je ziel open te stellen voor de ander. Leeg luisteren is ‘onverdoofd’ luisteren, met open zintuigen, met een open hart. Probeer waar te nemen en te begrijpen. Lijken onze meningsverschillen dan meer op elkaar dan we denken? Ook dat is vast onderdeel van een wereldbeeld...
